ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΧΑΜΗΛΟΥ
(1924-1996)
Του Ιωάννη Κ. Αναγνωστίδη
Δασκάλου του 2ου Δ.Σ. Αξιούπολης
Τα κείμενα που δημοσιεύονται υπάρχουν στο βιβλίο
«Τα Σχολεία μας από την ίδρυσή τους ως το 2000»
έκδοση 2004
της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κιλκίς
με επιμέλεια έκδοσης Χρήστου Π. Ίντου
τέως Σχολικού Συμβούλου 3ης Περιφέρειας
της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Κιλκίς
(έδρα Γουμένισσα)
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό Χαμηλό (Δήμος Παιονίας) ονομαζόταν Αλτσάκ και κατοικούνταν αποκλειστικά από Τούρκους, συνεπώς δεν υπήρχε ελληνικό σχολείο. Μετά την απελευθέρωση οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν φεύγοντας για την Τουρκία. Το Αλτσάκ κατοικήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τον Πόντο στα ερειπωμένα σπίτια των Τούρκων. Μετονομάσθηκε σε Χαμηλό το 1926.
Από το 1924 άρχισε να λειτουργεί σχολείο. Την ίδια χρονιά διορίσθηκε πρώτος δημοδιδάσκαλος ο Κουκλιάδης Αυγερινός. Αυτός παρέμεινε μέχρι το 1938, οπότε και μετατέθηκε. Ως διδακτήριο τα πρώτα χρόνια χρησιμοποιούσε μια ημικατεστραμμένη οικία του χωριού. Το 1929 με μέριμνα της Κοινότητας Ειδομένης, στην οποία ανήκε διοικητικά και με τη συνδρομή των κατοίκων, χτίστηκε ένα κτίριο πλινθόκτιστο τύπου μονοταξίου διδακτηρίου.
Παραδίδεται προφορικώς (χωρίς την ύπαρξη αποδεικτικών στοιχείων γι' αυτή την περίοδο και μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) ότι ο αριθμός των μαθητών κυμαινόταν ανάμεσα σε 50 και 60, ηλικίας 7 ως και 16 ετών.
Το αρχείο του σχολείου, που έχει σωθεί, αναφέρεται στην περίοδο από το 1950 ως το 1996, οπότε είναι αδύνατη η διασταύρωση των στοιχείων που παραδόθηκαν για την πριν το 1950 εποχή από τις εκθέσεις (ιστορίας) που συνέταξαν κατά καιρούς οι δάσκαλοι του σχολείου τα έτη 1953, 1955, 1958 και 1977. Παραδίδεται, λοιπόν, ότι από το 1938 ως το 1940 δίδαξε ο νεοδιόριστος δημοδιδάσκαλος Πολυχρονιάδης Χριστόφορος και από το 1940 και μετά ο Αγγελογιάννης Παναγιώτης.
Οι μαθητές δεν είχαν βιβλία ούτε άλλα βοηθήματα. Δυο τρεις μαθητές αγόραζαν ένα βιβλίο που περιείχε όλη την ύλη των μαθημάτων που θα διδάσκονταν και απ' αυτούς διάβαζαν και οι άλλοι. Δεν υπήρχαν ξεχωριστά βιβλία για κάθε μάθημα, γι' αυτό οι δάσκαλοι έγραφαν περιληπτικά το μάθημα που παρέδιδαν στον πίνακα και από κει το αντέγραφαν οι μαθητές. Αυτό συνεχίστηκε για πολλά ακόμη χρόνια.
Το σχολείο είχε αρκετές ελλείψεις. Θρανία δεν υπήρχαν και τα παιδιά κάθονταν πάνω σε πέτρες, στις οποίες τοποθετούσαν σανίδες. Δεν υπήρχαν εποπτικά μέσα ούτε όργανα πειραματισμών. Για τους αμελείς και άτακτους μαθητές οι δάσκαλοι επέβαλαν σωματικές τιμωρίες όπως ξυλοδαρμούς ή ορθοστασία στο ένα πόδι στη γωνία της αίθουσας.
Στις 19 Ιανουαρίου του 1944, κατά την εισβολή Βουλγάρων στο χωριό, πυρπολήθηκε και κατάστράφηκε τελείως το διδακτήριο και μαζί το αρχείο του σχολείου. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και μετοίκησαν στα γειτονικά χωριά (Φανός). Το σχολείο, όπως ήταν φυσικό, δεν λειτούργησε. Επέστρεψαν το 1946, αλλά μέχρι και το 1948 δεν λειτούργησε σχολείο λόγω των πολεμικών γεγονότων (εμφυλίου) της δεκαετίας. Έτσι οι μαθητές του αναγκαστικά φοιτούσαν στο δημοτικό σχολείο Ειδομένης.
Το 1948, κατόπιν νέας καταστροφής του χωριού υπό των ανταρτών, οι κάτοικοι ευρέθησαν στην ανάγκη να το εγκαταλείψουν εκ νέου και να κατά-φύγουν στα γειτονικά χωριά ή στη Θεσ/νίκη. Κατά τα έτη 1948-1949 και 1949-1950 οι μαθητές φοίτησαν σε άλλα σχολεία (Φανού, Ειδομένης, Θεσ/νίκης).
Με δαπάνες «εράνου αποκατάστασης πληγεισών περιοχών κατά τον εμφύλιο πόλεμο, υπό την εποπτεία της Α.Μ. του Βασιλέως» χτίζεται και εγκαινιάζεται το νέο διδακτήριο τύπου 1/ταξίου, ενώ έπρεπε να ήταν 2/τάξιο, τον Δεκέμβριο του 1950. Οι κάτοικοι επέστρεψαν με το τέλος του εμφυλίου πολέμου, και άρχισε από τότε να λειτουργεί το σχολείο. Για ένα μήνα, μέχρι 10-1-1951, αποσπάστηκε ο δημοδιδάσκαλος Καραβιτάκης Νικόλαος, ο οποίος ασχολήθηκε κυρίως µε τη σύνταξη του νέου αρχείου, την περισυλλογή της περιουσίας του σχολείου και την έναρξη της λειτουργίας του. Δίδαξε λίγες μέρες και χρησιμοποιούσε το απέναντι κτίριο της Εκκλησίας ως διδακτήριο. Αναφέρει προς τον κ. Επιθεωρητή Παιονίας ότι στις 8 Δεκεμβρίου δεν έχουν τοποθετηθεί ακόμη υαλοπίνακες, αν και έφθασαν στην Αξιούπολη χωρίς να προωθηθούν στο Χαμηλό, και έτσι είναι αδύνατη η έναρξη λειτουργίας του σχολείου. Επίσης η Σχολική Εφορεία με πρακτικό της αναφέρεται στην κατεπείγουσα ανάγκη να δαπανηθεί το ποσό των 180.000 δρχ. (της εποχής), από το αποθεματικό της εκποίησης αγροτικών προϊόντων προερχομένων εκ της ενοικίασης του σχολικού κλήρου παρελθόντων ετών, για την προμήθεια σφραγίδων, πρωτοκόλλου, βιβλίου διεκπεραιώσεως αλληλογραφίας, βιβλίου πρακτικών, φακέλων και γραφικής ύλης.
Από 11-1-1951 μέχρι 2-4-1952 διορίσθηκε και δίδαξε ο Σιδηρής Δημήτριος, καθώς και τα σχολικά έτη 1954-1957. Ενδιάμεσα, από 2-4-1952 ως 15-5-1954 και επειδή ο Σιδηρής Δημήτριος κατετάγη στις τάξεις του στρατού, τον αντικατέστησε ο Ιωαννίδης Δημήτριος.
Το σχολικό έτος 1950-51 φοίτησε ο μεγαλύτερος αριθμός μαθητών (εξήντα δύο). Η πρώτη τάξη, με δεκαοχτώ παιδιά, παρουσίασε τα περισσότερα προβλήματα. Ο μεγάλος αριθμός παιδιών στην τάξη αυτή δικαιολογείται από την χρόνια ανυπαρξία σχολείου. Η έλλειψη παντελώς των εποπτικών μέσων αλλά και των τετραδίων ακόμη δυσχέραινε τη διδασκαλία των μαθημάτων. Απορρίφθηκαν τέσσερις μαθητές από την πρώτη τάξη και ένας από τη δευτέρα. Δεν απερρίφθησαν πολλοί μαθητές λόγω της μεγάλης ηλικίας των περισσοτέρων, αλλά και για να επιτευχθούν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα την επόμενη σχολική χρονιά. Πραγματικά το 1951-52 ο αριθμός των μαθητών φτάνει τους 54 και το 1952-53 τους 44. Οι μαθητές φοιτούσαν κανονικά, πλην, κατά το διάστημα των επειγουσών γεωργικών ασχολιών, παρατηρούνταν αύξηση του αριθμού των απουσιαζόντων. Κατά κανόνα, όμως, ήταν υγιείς.
Το κτίριο που ανέγειρε ο εργολάβος Τσακιρίδης Θεόδωρος (κατά πληροφορίες η δαπάνη ανήλθε σε 94.000.000 παλαιές δραχμές) αποτελούνταν από μια αίθουσα διδασκαλίας επιφάνειας 45,8 τ.μ., ένα γραφείο 7,9 τ.μ. και ένα διάδρομο 7,4 τ.μ. Είναι λιθόκτιστο, σκεπασμένο με κεραμίδια και με μωσαϊκό δάπεδο αλλά χωρίς βοηθητικούς χώρους (αφοδευτήρια, οικία δασκάλου). Αφοδευτήρια κατασκευάζονται το 1955, πλινθόκτιστα δύο θέσεων (δαπάνη 700 νέων δραχμών) και η αποχέτευση γίνεται με βόθρο. Οι μαθητές υδρεύονται από τη βρύση της κεντρικής πλατείας του χωριού που απέχει περίπου 110 μέτρα. Στην αυλή του σχολείου (επιφάνεια 450 τ.μ. μη περιφραγμένη) υπάρχει σχολικός κήπος καλλιεργούμενος από τους μαθητές δι' ακιδωτού συρματοπλέγματος. Το 1955 με δαπάνες του Σχολικού Ταμείου αγοράσθηκε βιβλιοθήκη (850 δρχ.) και μερικά εποπτικά όργανα (500 δρχ.).
Έχει σωθεί ο προϋπολογισμός εσόδων και εξόδων χρήσεως 1950-51 εγκεκριμένος από τον επιθεωρητή της Γουμένισσας. Έσοδα προβλεπόμενα 1.450.000 δρχ. και έξοδα 1.415.000, αποθεματικό προβλεπόμενο 35.000 δρχ.
Η εισφορά της κοινότητας Ειδομένης ανέρχεται στις 50.000 δρχ. μόνο, του κράτους στις 500.000 δρχ., των γονέων (προαιρετικά) στις 300.000 και από εράνους μεταξύ των μαθητών (προαιρετικά) στις 100.000 δρχ. Ως έξοδα διακρίνουμε τις 450.000 δρχ. για την προμήθεια επίπλων και σκευών και 500.000 δρχ. για τη δημιουργία βιβλιοθήκης.
Μέρος επίσης των εσόδων (200.000 δρχ.) προέρχεται από την ακίνητη περιουσία του σχολείου. Εκ της οριστικής διανομής του 1932 διαθέτει σχολικό κλήρο που αποτελείται από δύο τεμάχια αγρών συνολικής επιφάνειας 25.125 τ.μ. (5.625+19.500 τ.μ.). Μετά από πλειοδοτική δημοπρασία ενοικιάζεται για τέσσερα έτη στον τελευταίο πλειοδότη και μετά την έγκριση της διαδικασίας υπογράφεται το μισθωτήριο συμφωνητικό ή συμβόλαιο. Το 1951 ο πλειοδότης υποχρεούται να αποδώσει μίσθωμα 1.000 οκάδων σίτου σε τέσσερις δόσεις, μία κάθε χρόνο. Αυτές εκποιούνταν με νέα πλειοδοτική δημοπρασία και τα χρήματα ενίσχυαν το σχολικό ταμείο. Το 1962 αποδίδεται απευθείας μίσθωμα 1.200 δρχ. Το 2001 ενοικιάζονται µε μίσθωμα 104.500 δρχ.
Η εκτενής αναφορά στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του σχολείου στο νέο διδακτήριο γίνεται για να καταδειχθούν οι τεράστιες προσπάθειες συγκρότησης της σχολικής μονάδας από το μηδέν. Οι προσπάθειες είχαν και ως στόχο το ηθικό των κατοίκων που είχε καμφθεί κατά τον εμφύλιο πόλεμο και τις καταστροφές που υπέστησαν τα χωριά της περιοχής. Την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1952 οργανώθηκε κοινή εκδήλωση των σχολείων Χαμηλού, Ειδοµένης και Δογάνη στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου Ειδομένης προς «τόνωσιν πατριωτικού συναισθήματος των κατοίκων».
Ένα σημαντικό πρόβλημα ήταν και η ύπαρξη αναλφάβητων. Το 1954 τριάντα εννέα άτομα ηλικίας 14-20 ετών δεν είχαν απολυτήριο Δημοτικού Σχολείου. Ο δάσκαλος Ιωαννίδης Δημήτριος το 1953 αναφέρει την έναρξη λειτουργίας νυχτερινού σχολείου από τον ίδιο με πέντε μαθητές). Εκ των 188 κατοίκων του χωριού ηλικίας 12-60 ετών (90 άνδρες και 98 γυναίκες) το 50% των ανδρών και το 70% των γυναικών δεν είχαν τελειώσει το Δημοτικό. Καμία γυναίκα ηλικίας 40 έως 60 ετών δεν είχε απολυτήριο Δημοτικού. Συνήθως διέκοπταν στις μικρές τάξεις. Υπήρχαν βέβαια και οι εξαιρέσεις, όπου η μαθήτρια της Δ΄ τάξης Καραμπατάκη Ασπασία προάγεται με Δέκα στην Ε' τάξη.
Το 1956 ο Σιδηρής Δημήτριος αναφέρει ότι ο συνολικός πληθυσμός του χωριού ήταν 270 (Πόντιοι 250, Μικρασιάτες 10, Γηγενείς 5, Στερεοελλαδίτες 5) οι οποίοι μιλούν καλώς την ελληνική γλώσσα. Ομιλούν επίσης την Ποντιακή διάλεκτο αλ- λά και τα τουρκικά. Τρεις γνωρίζουν τη σλαβική, ενώ μόνο πέντε δεν ομιλούν καλώς την ελληνική.
Το σχολ. έτος 1957-58 δίδαξε ο Φελεκίδης Ηλίας. Κατασκευάσθηκε βάση με κοντάρι έξι μέτρων για την τοποθέτηση της σημαίας. Το 1958-59 ο Βελισσάρης Ιωάννης. Από το 1959 ως 2-3-1960 ο Χαραλαµπίδης Ιωάννης και τον αντικατέστησε μέχρι το 1962 ο Μυστρίδης Σταύρος. Το 1962-1965 ο Μητσόπουλος Ιωάννης, 1965-1970 ο Τριανταφυλλίδης Αναστάσιος, 1970-1973 ο Βασιλειάδης Δημήτριος και 1973-74 ο Γερακόπουλος Γεώργιος.
Όλη αυτή την περίοδο δεν έλειψαν τα προβλήματα στη λειτουργία του σχολείου. Το 1964 δεν είχε ούτε ραδιόφωνο ούτε μαγνητόφωνο, επειδή απλά δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα. Τα μαθητικά συσσίτια βοηθούσαν, όσο ήταν αυτό δυνατό, στη σωστή διατροφή των παιδιών. Αγοράζονταν εποπτικά μέσα και συντηρούνταν το διδακτήριο εν γένει. Η θέρμανση του κτιρίου γινόταν πάντοτε με θερμάστρα. Ο αριθμός των μαθητών παρουσίασε µια κάμψη τα έτη 1956 ως 1959 λόγω της εξωτερικής μετανάστευσης (21 με 23 παιδιά). Τα υπόλοιπα χρόνια, πλην των 1964-1966 που ξεπέρασε τα 40, κυμαινόταν από 28 μέχρι 36. Από το 1974 ακολούθησε μια φθίνουσα πορεία μέχρι το κλείσιμο το 1996 (από 24 σε 5).
Το σχολ. έτος 1974-1975 δίδαξαν οι Ατλάσης Φίλιππος και κατόπιν ο Τσαντάκης Νικόλαος. Μέχρι 20-10-1975 επανήλθε ο Ατλάσης αντικατασταθείς από τον Καρακόλη Βασίλειο, μέχρι 19-1-1977, οπότε δίδαξε η Όσανλη Μαρία. Το σχολ. έτος 1977-1978 κατά σειρά οι Μοµατάντσης Ιωάννης, Μπακασέτας Ιωάννης, Στεφόπουλος Δημήτριος. Ο Νημάς Βασίλειος από το 1978 μέχρι το 1982. Το 1982-83 ο Δόσης Γεώργιος αντικατασταθείς από τον Πετρόπουλο Γεώργιο, επειδή έκλεισε το Δημ. Σχ. Δογάνη και μετατέθηκε ο παραπάνω δάσκαλος στο Χαμηλό. Ο Πετρόπουλος δίδαξε και το 1983-84. Το 1984-85 η Σαµαρά Ευφροσύνη.
Την περίοδο αυτή περιορίστηκε ο αριθμός των μαθητών στους 16 κατά μέσο όρο εκτός από τη διετία 1974-76, οπότε ήταν 24. Αιτία η νέα, εσωτερική αυτή τη φορά, μετανάστευση των κατοίκων (αστυφιλία). Άλλωστε και οι μαθητές, θέλοντας να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο αναγκάζονταν να διαμένουν στην Αξιούπολη, στο Κιλκίς ή στη Θεσ/νίκη, γιατί με το κοντινότερο γυμνάσιο, της Αξιούπολης σε απόσταση 28 χµ., δεν υπήρχε συγκοινωνιακή σύνδεση.
Φτάνουμε, λοιπόν, στα «πέτρινα χρόνια» από το 1985 μέχρι το 1996, οπότε και σταμάτησε η λειτουργία του σχολείου. Το 1985-87 δίδαξε ο Μαυρογιάννης Σίμος, το 1987-88 ο Διαµαντής Φώτης, το 1988-89 ο Παπαδόπουλος Κων/νος. Ακολούθησαν η Τσακαλίδου Γεωργία το 1989-90, ο Μουτσίδης Νικόλαος το 1990-91, ο Παπαγεωργίου Αντώνιος το 1991-92, ο Μιχαλίτσης Ελευθέριος το 1992-93, ο Παρασκευόπουλος Επαμεινώνδας το 1993-94, ο Τσιλικίδης Ευθύµιος το 1994-95 και η Μαλλιότα Αθηνά το 1995-96. Στις αρχές του 1996 ανεστάλη προσωρινά η λειτουργία του σχολείου και οι πέντε μαθητές του μεταφέρονταν καθημερινά στο Δημ. Σχ. Πλαγίων. Από το Σεπτέμβρη του 1996 οι μαθητές του χωριού φοιτούν στο σχολείο των Πλαγίων, όπως και οι της Ειδομένης, μεταφερόμενοι με ταξί μισθωμένο από την υπηρεσία. Στα χρόνια αυτά, και μέχρι το κλείσιμο της σχολικής μονάδας, ο αριθμός των μαθητών ήταν λιγότερος ή ίσος με 10. Το 2001 υπάρχουν δύο μαθητές που φιλοξενούνται στο σχολείο των Πλαγίων.
Η κατάσταση του διδακτηρίου σήμερα είναι πολύ καλή. Είναι ασφαλισμένο, υπάρχουν θρανία και καρέκλες και έδρα, τα βιβλία της βιβλιοθήκης, μερικά εποπτικά και το αρχείο του. Υπάρχει στην αυλή του παιδική χαρά και δίπλα το ηρώο του χωριού για τους 17 νεκρούς της 19-1-1944. Γύρω-γύρω είναι φραγμένο με κάγκελα. Εδώ φιλοξενείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χαμηλού «Το Ραβινέ».